استاد محسن ملکی-جلسه۱۰۹: تکملهٌ: توضیح بیع مرابحه (۱۳۹۷/۰۲/۰۲)
انواع قرارداد در بیع
قرارداد بیع در معاملات به دو شکل کلی انجام می‌شود:
۱) بایع و مشتری مقاوله می‌کنند یعنی تعیین ثمن و مثمن بدون ملاحظه‌ی رأس‌المال؛ حال چه بایع در این بیع سود کند و چه خسران (که به آن بیع مقاوله یا مساومه (کالا در مقابل کالا) گویند) که أفضل افراد بیع است.
۲) بیعی که ملاحظه‌ی رأس‌المال در آن می‌شود یعنی می‌گوید من این را ۱۰۰۰ تومان خریدم که خود بر سه قسم است:
الف) مرابحه، ب) مواضعه، ۳) تولیه.
* اما بیع مرابحه به این است که بایع می‌گوید این جنس را به این مقدار مبلغ خریده‌ام و این قدر می‌فروشم.
* اما مواضعه، آن است که با ذکر مبلغ به کمتر می‌فروشد.
* اما تولیه، ذکر سرمایه می‌شود ولی بدون ربح و نقصان فروش می‌شود.
از مرحوم شیخ طوسی نقل شده که جایز نیست انسان مرابحهً چیزی را به کسی بفروشد به این صورت که بگوید این کالا را به تو می‌فروشم با سودی که مثلاً در هر ۱۰ درهم یک درهم ملاحظه شود (یا دو درهم)؛ بلکه باید بگوید این کالا به این قیمت برای من درآمده و به فلان قیمت هم می‌فروشم و همچنین شیخ مفید ره.[۱]
روایات در مسئله
منها صحیحه محمد بن مسلم: اَلْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : إِنِّی أَکْرَهُ بَیْعَ عَشَرَهٍ بِأَحَدَ عَشَرَ وَ عَشَرَهٍ بِاثْنَیْ عَشَرَ وَ نَحْوَ ذَلِکَ مِنَ اَلْبَیْعِ وَ لَکِنْ أَبِیعُکَ بِکَذَا وَ کَذَا مُسَاوَمَهً قَالَ وَ أَتَانِی مَتَاعٌ مِنْ مِصْرٍ فَکَرِهْتُ أَنْ أَبِیعَهُ کَذَلِکَ وَ عَظُمَ عَلَیَّ فَبِعْتُهُ مُسَاوَمَهً.[۲]
و منها: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ جَرَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی أَکْرَهُ الْبَیْعَ بِده یازده وَ دوازده وَ لَکِنْ أَبِیعُهُ بِکَذَا وَ کَذَا.[۳]
در مقابل این دو روایت صحیحه علاء بن زرین است. قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع الرَّجُلُ یَبِیعُ الْبَیْعَ فَیَقُولُ أَبِیعُکَ بِده؛ دوازده أَوْ ده یازده فَقَالَ لَا بَأْسَ إِنَّمَا هَذِهِ الْمُرَاوَضَهُ فَإِذَا جَمَعَ الْبَیْعَ جَعَلَهُ جُمْلَهً وَاحِدَهً. «مراوضه» یعنی همراهی کردن و نرم برخورد کردن. [۴]
جمع این روایات اقتضا می کند که قائل شویم به این که «بیع مرابحه» به صورتی که در متن بعضی از روایات آمده است. مثل این که در هر ده درهم یک درهم یا دو درهم سود ملاحظه گردد در نظر معصومین علیهم السلام مکروه است به جهت این که بعضی از روایات می گوید مکروه است و بعضی می گویند لا باس علیه اما اگر کالایی با ذکر سرمایه و گرفتن مقداری سود به فروش برود به هیچ وجه کراهت ندارد یعنی بگوید این کالا را به صد تومان خریده ام و به صد و بیست تومان می فروشم.نتیجه می گیریم که بیع مرابحه رایج مباح می باشد البته نسبت به بیع مساومه مرجوح است.
[۱] المقنعه ص۶۰۵٫
[۲] کافی ج ۵ ص ۱۹۷
[۴] تهذیب ج ۲ ص ۱۳۲