استاد محسن ملکی-جلسه۱۵: ادامه / پول مثلی است یا قیمی؟(۱۳۹۶/۰۷/۲۱)
خلاصه بحث پول
نتیجه آنچه که گفته شد و می‌شود گفت در مقام اول با ۷ امر قابل بررسی است:
۱) دو عنوان مثلی و قیمی در آیه و روایتی نیامده‌اند پس حقیقت شرعیه و متشرعه‌ای نیست و اگر هم باشد متشرعه به وضع تعیّنی است.
۲) آنچه در تاریخ هست فقط اجماع است یعنی بعضی ادعا کرده‌اند مثلی به قول اهل حق تعریفش فلان است لکن در افراد مثلی و قیمی بین علماء اختلاف است.
۳) مال عبارت است از هر چیزی که ارزشی در جهت تأمین معیشت دنیوی داشته باشد و مردم به آن رغبت کنند.
۴) مال از جهاتی تقسیم می‌شود: الف) از جهت نقل و عدم نقل: به منقول و غیر منقول ب) از جهت ذات و ماهیت: به عین و منفعت و حق ج) از جهت معامله: به مصرفی و مبادلی (پول) د) از جهت ارزشی: به ذاتی و اعتباری (پول)
۵) مالیت شی چه ذاتی و چه اعتباری ربطی به مثلیت ندارد زیرا مالیت عبارت است از چیزی که ارزش کالا و شی آن را پدید می‌آورد. با این نگاه اصل در اموال قیمت است نه مثل.
۶) استدلال شیخ طوسی به آیه (فَمَنِ اعْتَدَى عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَیْکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ[۱]) بر مثلیت اشیاء به دو دلیل ناتمام است: ۱) استدلال فقط به درد باب ضمان می‌خورد. ۲) آیه در مقام بیان مقدار تجاوز و اعتداء می‌باشد نه در مقام بیان معتدی به، یعنی کار به اشیاء ندارد که شخص چه شییء را تلف کرده یا مورد اعتداء قرار داده بلکه مبین مقدار تجاوز هر انسانی است نسبت به غیر، نه اینکه بیانگر مثلثیت یا قیمیت باشد.[۲]
لذا همانطور که شیخ انصاری هم به این آیه ایراد گرفته و بعضی دیگر از محققین، این آیه منافاتی با سخن قبل ما ندارد پس در کتاب و سنت چیزی در قیمیت و مثلیت موجود نیست. ۷) تعبیر به اصاله المثل در کلام بعضی عبارت است از جایی که شک در برائت ذمه می‌شود و امر دائر بین اقل و اکثر است بعضی قائل به اشتغال و بعضی قائل به برائت شده اند و این ربطی به عنوان مثلی ندارد؛ بلکه ملاک برائت ذمه است از آنچه که بین مالک و ضامن اتفاق افتاده است به طوری که اگر کالا دارای خصوصیتی بوده است که ارزش مالی هم نداشته لکن صاحب مال آن را طلب می‌کند قاعده اشتغال می‌گوید که باید اداء دین شود. (الاشتغال الیقینی یستدعی الفراغ الیقینی) و باید مثل داده شود و این سخن نیز دلیلی برای اینکه مثلیت در مالیت موضوعیت دارد نیست.
[۱] . آیه ۱۹۴ از سوره بقره.
[۲] مبسوط، ج ۳، ص ۶۰ خلاف ج ۳ ص ۴۰۲ مکاسب ج ۳ ص ۲۲۱