استاد حمید درایتی-جلسه۱۱۴:ربا(۱۳۹۷/۰۲/۰۴)
سوالی در روایات قبل
درهم و دینار خرید و فروشش عددی است و مکیل و موزون نیست لذا حیله اساسا نیازی ندارد.
جواب
اساسا وزنی است اگر عددی بیع می شود بخاطر این است که ضرب سکه بر اساس وزن است مانند سکه بهار آزادی در امروزه. البته قبلا به این دقت نبوده است ولی آن مقدار تفاوت، معتنابه نبوده است و عرفا کالعدم است.
گاهی مغازه دار لپه های یک کیلویی آماده می کند و وقتی مشتری می آید می گوید یک بسته یا دو بسته می خواهم که این عددی محسوب نمی شود بلکه باز هم وزنی است.
۲۳۴۳۵- ۵- وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ وَ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ وَ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ سَعِیدِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ أَبِی بَعَثَنِی بِکِیسٍ فِیهِ أَلْفُ دِرْهَمٍ إِلَى رَجُلٍ صَرَّافٍ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ- وَ أَمَرَنِی أَنْ أَقُولَ لَهُ أَنْ یَبِیعَهَا فَإِذَا بَاعَهَا أَخَذَ ثَمَنَهَا فَاشْتَرَى لَنَا بِهَا دَرَاهِمَ مَدَنِیَّهً. [۱]
سند
روایت قابل اعتماد است.
دلالت
- ۱۰۰۰ درهم را به صراف بده و بگو که بفروشد و با پول آن درهم مدنی بخرد.
ظاهرا درهم های نزد امام ع با درهم مدنی قیمتش متفاوت بوده است و اگر با هم می خواستند معامله کنند، باید با تفاضل باشد و چون این ربا می شود حضرت ع گفتند دو معامله انجام شود.
این مدل روایت، چون تناسب ثمن و مثمن رعایت شده است، برخی می گویند اصلا حیله نیست و ربا نیست ولی برخی می گویند این هم نوعی حیله است.
ولی حیله هم باشد، حیله به معنای مثبت است نه منفی. یعنی به جای راه ربا، راع غیر ربا را انتخاب کنید.
- این روایت دلالت ندارد که حیله به صورت دیگر جایز نیست.
أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَى مَا مَرَّ أَوْ عَلَى التَّسَاوِی وَزْناً أَوِ الْبَیْعِ بِجِنْسٍ آخَرَ.
۲۳۴۳۶- ۶- وَ عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَجِیءُ إِلَى صَیْرَفِیٍّ وَ مَعَهُ دَرَاهِمُ یَطْلُبُ أَجْوَدَ مِنْهَا فَیُقَاوِلُهُ عَلَى دَرَاهِمِهِ فَیَزِیدُهُ کَذَا وَ کَذَا بِشَیْءٍ قَدْ تَرَاضَیَا عَلَیْهِ ثُمَّ یُعْطِیهِ بَعْدُ بِدَرَاهِمِهِ دَنَانِیرَ ثُمَّ یَبِیعُهُ الدَّنَانِیرَ بِتِلْکَ الدَّرَاهِمِ عَلَى مَا تَقَاوَلَا عَلَیْهِ مَرَّهً قَالَ أَ لَیْسَ ذَلِکَ بِرِضًا مِنْهُمَا جَمِیعاً قُلْتُ بَلَى قَالَ لَا بَأْسَ.[۲]
سند
صحیحه
دلالت
- دراهمی دارد و می خواهد به دراهم بهتر تبدیلش کند پس باید دراهم بیشتری بدهد مقاوله می کنند و تراضی می شود که ۲۰ درهم بیشتر بدهد اما بعد مقاوله به جای ۲۰ درهم یک دینار داد که ربا نشود و سپس این یک دینار را به ۲۰ درهم پس می گیرد که در واقع، ۱۰۰ درهم در برابر ۱۲۰ درهم می شود و بر این مقاوله کردند و تراضی کردند اما آن را در شکل دو معامله انجام دادند. حضرت ع می فرماید اگر تراضی است اشکال ندارد.
- وجه سوال سائل ربا بوده است یا خیر؟ این یک بحث است. شاید سوال بخاطر این بوده است قرارداد با مقاوله متفاوت بوده است ولی فعلا ما به این مساله کاری نداریم مهم برای ما این است که تفاضل اگر از غیر جنس باشد اشکال ندارد و این خودش یک حیله در ربا محسوب می شود یعنی اگر از جهت ربا مشکلی داشت امام ع نباید می فرمودند لاباس باید تذکر می دادند که این ربا می شود.
قرینه بر این که مشکله سائل بحث ربا نبوده است، تعلیق حکم بر رضایت از سوی امام ع است چون بحث ربا و حیله ربطی به رضایت طرفین ندارد.
أَقُولُ: هَذَا شَامِلٌ لِبَیْعِ الزِّیَادَهِ بِغَیْرِ جِنْسِهَا.
۲۳۴۳۷- ۷- وَ عَنْهُ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الدَّرَاهِمِ بِالدَّرَاهِمِ وَ عَنْ فَضْلِ مَا بَیْنَهُمَا فَقَالَ إِذَا کَانَ بَیْنَهُمَا نُحَاسٌ أَوْ ذَهَبٌ فَلَا بَأْسَ. [۳]
سند
“عنه” به حسین بن سعید برمی گردد.
قاسم بن محمد جوهری: مهمل است.
آقای خویی بخاطر رجال کامل الزیارات ایشان را ثقه می دانند ولی بعدا برگشتند.
علی: علی بن ابی حمزه بطائنی است به قرینه ابی بصیر چون او قائد ابی بصیر است. ما به او اعتماد نکردیم بخاطر تعارض جرح و تعدیل.
دلالت
قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الدَّرَاهِمِ بِالدَّرَاهِمِ وَ عَنْ فَضْلِ مَا بَیْنَهُمَا فَقَالَ إِذَا کَانَ بَیْنَهُمَا نُحَاسٌ أَوْ ذَهَبٌ فَلَا بَأْسَ.
- دو احتمال در إِذَا کَانَ بَیْنَهُمَا نُحَاسٌ أَوْ ذَهَبٌ فَلَا بَأْسَ:
احتمال۱
اذا کان بینهما نحاس او ذهب یعنی اگر یکی ناخالص است و مس دارد و یکی با طلا مخلوط است. در این صورت، وقتی درهم نحاسی است و ناخالص است و در صدی نحاس در آن است پس اصلا هم جنس نیستند و از بحث ربا خارج است. یعنی بیع درهم ناخالص با درهم خالص به تفاضل اشکال ندارد و این مخالف روایات قبل است.
احتمال۲
اگر درهم با درهم معامله می شود و تفاضل نیاز دارد چون یک طرف ناخالص است، در این صورت، در طرف ناخالص مقداری نحاس یا ذهب بگذارید تا به این ضمیمه ربا نشود.
به نظر ما احتمال دوم متعین است و احتمال اول بعید است خصوصا که ترکیب درهم با طلا معهود نبوده است. پس مقصود این است که یک شیء دیگر مثل مس یا طلا ضمیمه کنید.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَى ذَلِکَ وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ.
[۱] . حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، ج۱۸، ص۱۷۸٫
[۲] . حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، ج۱۸، ص۱۷۸٫
[۳] . حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، ج۱۸، ص۱۷۸٫