استاد حمید درایتی-جلسه۱۶:شروط ضمن عقدتنبیه/شرکت تعاونی/کتاب الشرکه(۱۴۰۰/۰۷/۲۴)
ماهیت شرط ضمن عقد در کلام فقهاء:
تمام مطالبى که پیرامون ماهیت شرط ضمن عقد در کلام فقهاء وجود دارد عبارتند از :
۱- شرط در صورتى که موجب تعلیق إنشاء شود — عقد باطل خواهد بود و قدرمیقن از اجماع بر بطلان تعلیق در إنشاء مى باشد.
۲- شرط در صورتى که موجب تعلیق مُنشأ شود :
۲-۱-اگر محصّل الوقوع باشد :
۲-۱-۱-متعاقدین عالم به حصول باشند — عقد صحیح خواهد بود و حقیقتا منجّز مى باشد.
۲-۱-۲-متعاقدین جاهل به حصول باشند — عقد باطل خواهد بود و معلّق مى (کلام مرحوم آیت الله خوئى تهافت دارد).
۲-۲-اگر متوقّع الوقوع باشد :
۲-۲-۱-وقوع آن در آینده قطعى باشد — عقد باطل خواهد بود و معلّق مى باشد (کلام مرحوم آیت الله خوئى تهافت دارد).
۲-۲-۲-وقوع آن در آینده محتمل باشد — عقد باطل خواهد بود و معلّق مى باشد.
۱-۲-۳-در صورتى که موجب تعلیق التزام به عقد شود — عقد صحیح خواهد بود و حقیقتا منجّز مى باشد و نتیجه ى آن خیار تخلّف شرط است.
کلام دکتر شهیدی در ماهیت شرط ضمن عقد:
لازم به ذکر است که که جناب آقاى دکتر مهدى شهیدى در کتاب شروط ضمن عقد معتقدند اساسا بین تعلیق در عقد و شرط ضمن عقد اختلاف ماهوى وجود دارد فلذا فقهاء حکم به بطلان اولى و صحت دومى نموده اند. تفاوت آن دو عبارت است از آنکه در تعلیق عقد، إنشاء مشروط مى گردد در حالى که در شروط ضمن عقد، مُنشأ معلّق مى شود (چه اصل مُنشأ و چه التزام به آن).
انقسامات شرط:
شرط از منظرهاى مختلف قابل تقسیم است که براى شناسایى ماهیت شرط ضمن عقد، تعرّض بدان خالى از فایده نمى باشد. انقسامات شرط عبارت است از :
۱٫ شرط به لحاظ متعلّق : [۱]
۱-۱-شرط فعل — اقدام و یا ترک فعلى از جانب هریک از متعاقدین و یا شخص ثالثى شرط شود خواه آن فعل امر مادى باشد و خواه امر حقوقى. این چنین شرطى به دو صورت ممکن است :
۱-۱-۱-شرط فعل، منجّز باشد (مشروط به عمل قطعى).
۱-۱-۲-شرط فعل، معلّق باشد (مشروط به عمل محتمل).
۱-۲-شرط صفت :
۱-۲-۱- صفت طرف عقد :
۱-۲-۱-۱-صفت موجود
۱-۲-۱-۲-صفت سابق
۱-۲-۱-۳-صفت لاحق
۱-۲-۲-صفت مورد عقد :
۱-۲-۲-۱-صفت موجود
۱-۲-۲-۲-صفت سابق
۱-۲-۲-۳-صفت لاحق
۱-۳-شرط نتیجه — یک اثر حقوقى (مانند ملکیت، زوجیت) شرط شود.
[۱] ماده ۲۳۴ قانون مدنی :شرط بر سه قسم است:۱- شرط صفت۲- شرط نتیجه۳- شرط فعل اثباتاً یا نفیاً. شرط صفت عبارت است از شرط راجع به کیفیت یا کمیت مورد معامله شرط نتیجه آن است که تحقق امری در خارج شرط شود. شرط فعل آن است که اقدام یا عدم اقدام به فعلی بر یکی از متعاملین یا بر شخص خارجی شرط شود.