استاد حمید درایتی-جلسه۱۳۱:مضاربه/ ادامه مساله نوزدهم/…(۱۳۹۸/۰۳/۲۷)

ادامه مساله۱۹

“لو تعدد أرباب المال کأن یکون عاملا لاثنین أو أزید‌ أو عاملا لنفسه و غیره توزع النفقه و هل هو على نسبه المالین أو على نسبه العملین قولان‌”

آقای خویی می گویند مشهور و بلکه متسالم علیه نسبت مالین است ولی خودشان می گویند نسبت عملین درست است.

تقریب دیگری از کلام آقای خویی ذیل مساله۱۹ را گفتیم اما تقریب دومی هم هست که تفاوت یسیری دارند.

تقریب۲

هزینه سفر ربطی به میزان سرمایه ندارد. افراد با سرمایه های متفاوت می روند. معنایش این نیست که هزینه ها بیشتر می شود چون عملش یکی است. در هزینه های سفر حجم پول دخالتی ندارد.

وجه اعتبار عمل در تقریب۲ این است که می بینیم در مضاربه های مختلف هزینه واحد می کنند. عامل از کسی ۶۰ میلیون بگیرد و از دیگری۳۰ میلیون بگیرد. در سفر برای مالکی که ۳۰ میلیون داده است، هزینه هواپیما نصف نمی شود.

وجه اعتبار عمل در تقریب۱ این است که می بینیم در تجارت دو مال می گویند، عامل به همان اندازه ای برای او زحمت کشیده است برای ما هم زحمت کشیده است.

در تقریب دوم استناد به هزینه واحد بود و در تقریب اول استناد به ارزش عمل است.

نظر استاد

ما دیروز گفتیم که در این موارد تشخیص عرف و سیره و ارتکاز مهم است و تمام مباحثی که داریم تعیین عرف و سیره است.

در این مقام می توان گفت اگر مال مساوی است و عمل هم مساوی است، به لحاظ عدد افراد است مثلا دو سرمایه از دو نفر است و هزینه عملیات هم یکسان است که این جا اگر سه نفر بود تقسیم بر سه و اگر دو نفر بود تقسیم بر دو می شود.

اگر دو سرمایه ممزوج بشود و یک تجارت باشد و عمل هم واحد باشد، عرف می گوید بر اساس مقدار مال هزینه گرفته می شود.

اگر دو سرمایه از دو نفر در دو مضاربه باشد و یکی عمل بیشتری بطلبد، نسبت عمل ملاک است.

مسأله۲۰

“لا یشترط فی استحقاق النفقه ظهور ربح‌ بل ینفق من أصل المال و إن لم یحصل ربح أصلا نعم لو حصل الربح بعد هذا تحسب من الربح و یعطى المالک رأس ماله ثمَّ یقسم بینهما‌”

اگر تجارت سود آور هم نبود می توانید هزینه سفر را از مالک بگیرید یعنی باید از سرمایه کم کنید.

اصل مضاربه این است که عامل نباید هزینه کند.

البته اگر بعدا سودی حاصل شد، کسر هزینه از سود است و سرمایه به مالک داده می شود و سپس تقسیم می شود که توضیح این نکته ذیل روایت علی بن جعفر آمد که گفته کسر من جمیع المال است نه اصل سرمایه. تعبیر به کسر از سرمایه دقیق نیست.

به نظر ما نه تنها روایت من جمیع المال است نه از سرمایه بلکه سیره عقلائیه و ارتکاز عرفی هم همین است یعنی اگر ما باشیم و عرف و روایتی نباشد، ربح بعد از کسر هزینه و سرمایه حساب می شود. یعنی وقتی سرمایه و هزینه عملیات جدا می شود، بعد از آن هر چه ماند، سود می شود.

توضیح کسر از سرمایه

مثلا من ۱۰۰ میلیون به عامل دادم و ۱۰ میلیون هزینه داشته است و ۲۰ میلیون سود داشته است. هزینه را از سرمایه برمی داریم که می شود ۹۰ میلیون و سپس سود را تقسیم می کنیم یعنی به من ۱۰۰ میلیون می رسد و ۱۰ میلیون به عامل می رسد که این خلاف عرف و مرتکز عقلایی است.

توضیح کسر از جمیع المال

در مثال قبل، ۱۲۰ میلیون مال فعلی است. ۱۰ میلیون از آن هزینه است پس مال، ۱۱۰ میلیون است. بعد کنار گذاشتن سرمایه، ۱۰ میلیون تقسیم می شود و این یعنی ۱۰۵ میلیون به مالک می رسد و ۵ میلیون به عامل می رسد.

این عرفی است. فرض کنید مضاربه ای نیست و تاجری تجارت کرده است و ۱۰ میلیون هزینه بوده است و ۲۰ میلیون سود بوده است، می گویند چقدر سود کرده است؟ می گویند ۱۰ میلیون نه ۲۰ میلیون. یعنی سود بعد کنارگذاشتن سرمایه و هزینه است.

بله اگر سودی در کار نباشد از سرمایه کسر می شود که ضرر محسوب می شود.

وجه کسر از سرمایه

قائل به این که هزینه از سرمایه است یعنی کسر از سرمایه است، ممکن است بگوید این مطلب بخاطر این است که “الوضیعه علی المال و الربح بینهما” است و این هزینه، وضیعه است که بر صاحب مال است.

 البته قائلی مشخص نمی شناسیم.

اشکال

شما می گویید مضاربه سود داده است و هزینه ها وضیعه است که از مالک است درحالیکه به این وضیعه نمی گویند. اگر مضاربه سود آور باشد با وجود هزینه به این اطلاق وضیعه نمی شود. “الوضیعه” یعنی در مضاربه سود نبوده است و ضرر بوده است نه این که سود باشد و وضیعه هم صادق باشد.

مسأله۲۱

“لو مرض فی أثناء السفر‌ فإن کان لم یمنعه من شغله فله أخذ النفقه و إن منعه لیس له”

اگر عامل در اثناء سفر مریض شد. اگر مریضی مانع کار او نشد هزینه سفر را می تواند بگیرد ولی اگر مریضی مانع کار شد دیگر هزینه سفر را نمی توان از مالک گرفت چون کاری برای مالک انجام ندادید.

بحث در هزینه درمان نیست بلکه سخن در هزینه سفر است.

“و على الأول لا یکون منها ما یحتاج إلیه للبرء من المرض‌”

هزینه های درمان در فرض اول

اگر سفر تجاری برای مضاربه بوده است و عمل هم می کند برای مضاربه و مریضی ربطی به سفر نداشته است که هزینه از خود عامل است ولی اگر بخاطر این سفر، مریض هم شدید. آیا هزینه شامل درمان هم می شود یا خیر؟

کلام آقای حکیم

آقای حکیم این جا گفتند “ما انفق من جمیع المال” در روایت علی بن جعفر آمده است و “ما انفق” یعنی نفقه شرعی پس باید دید نفقه شرعی شامل درمان مریضی هم می شود یا خیر؟ نفقه شرعی در مورد همسر است و آن جا می گویند درمان هم از موارد نفقه است.

اشکال آقای خویی

به نظر ما کلام آقای خویی درست است که نفقه این جا ربطی به نفقه همسر ندارد. به عبارت دیگر، چیزی به نام نفقه شرعی به صورت کلی نداریم بلکه در هر بحثی باید به دلیل وجوب نفقه مراجعه کرد.

در بحث همسر، عبارت “یقیم ظهرها” دارد ولی این ربطی به عامل ندارد.

پس هزینه های درمان با خود عامل است.