استاد حمید درایتی-جلسه۷۷:آثار شرط فاسد/شرکت تعاونی /کتاب الشرکه(۱۴۰۰/۱۰/۲۷)
ادامه مسئله ششم:
مقام اثبات – عمده دلیلى که براى اثبات لزوم پایبندى بر التزام وجود دارد، فقره ى المؤمنون عند شروطهم در روایات است [۱] اما ادعا شده است که واژه شرط بر التزام در التزام اطلاق نمى شود (کما ادعى الخوئى).
شرط در اصطلاح عام عبارت است از هر چیزى که وجود عقد متوقف بر وجود آن باشد (ما یتوقف وجود المشروط علیه) و در اصطلاح خاص بر هر چیزى اطلاق می‌شود که وجود آن موجب وجود عقد گردد (ما یلزم من وجوده وجود المشروط) لکن باید به بررسى معناى لغوى و استعمالات روایى آن پرداخت.
معنای شرط در روایات:
به نظر مى رسد بر اساس روایات مختلف واژه ى شرط اختصاصى به معانى اصطلاحى ندارد که به چند روایت اشاره مى کنیم :
روایت اول: محمد بن الحسن بإسناده عن محمد بن أحمد بن یحیى ، عن سهل بن زیاد ، عن علی بن أسباط ، عن رجل ، عن أبی عبدالله علیه‌السلام قال : إذا دخل شهر رمضان فلله فیه شرط ، قال الله تعالى : {فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ}[۲] فلیس للرجل إذا دخل شهر رمضان أن یخرج إلا فی حج ، أو فی عمره ، أو مال یخاف تلفه ، أو أخ یخاف هلاکه ، ولیس له أن یخرج فی إتلاف مال أخیه ، فاذا مضت لیله ثلاث وعشرین فلیخرج حیث شاء. [۳]
در این روایت که مرسله مى باشد، شرط در این روایت بر حکم الزامى اطلاق شده است.
روایت دوم: وعنه، عن ابن أبی عمیر، عن حماد عثمان، عن الحلبی، عن أبی عبد الله (علیه السلام) فی قول الله عز وجل {الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَاتٌ ۚ فَمَن فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِی الْحَجِّ}[۴] فقال: إن الله اشترط على الناس شرطا و شرط لهم شرطا، قلت: فما الذی اشترط علیهم، وما الذی اشترط لهم؟ فقال: أما الذی اشترط علیهم فإنه قال: ” الحج أشهر معلومات فمن فرض فیهن الحج فلا رفث ولا فسوق ولا جدال فی الحج ” وأما الذی شرط لهم فإنه قال: ” فمن تعجل فی یومین فلا إثم علیه ومن تأخر فلا إثم علیه لمن اتقى ” قال: یرجع لا ذنب له… الحدیث. [۵]
در این روایت که صحیحه مى باشد، بر تعهدى که پروردگار متعال متعهد شده، اطلاق شرط گشته است.
روایت سوم: وبالاسناد عن الحسن بن علی، عن محمد بن عبد الله بن هلال، عن عبد الرحمن بن الحجاج قال: قلت لأبی عبد الله (علیه السلام): إنی أدخل سوق المسلمین – أعنی هذا الخلق الذین یدعون الاسلام – فأشتری منهم الفراء [۶] للتجاره، فأقول لصاحبها: ألیس هی ذکیه؟ فیقول: بلى، فهل یصلح لی أن أبیعها على أنها ذکیه؟ فقال: لا، ولکن لا بأس أن تبیعها وتقول: قد شرط لی الذی اشتریتها منه أنها ذکیه، قلت: وما أفسد ذلک؟ قال: استحلال أهل العراق للمیته، وزعموا أن دباغ جلد المیته ذکاته، ثم لم یرضوا أن یکذبوا فی ذلک إلا على رسول الله (صلى الله علیه وآله). [۷]
در این روایت، شرط بر صرف تعهد و التزام یک جانبه اطلاق شده است
[۱] وعنه، عن أیوب بن نوح، عن صفوان بن یحیى، عن منصور بزرج، عن عبد صالح (علیه السلام)، قال: قلت له: إن رجلا من موالیک تزوج امرأه ثم طلقها فبانت منه فأراد أن یراجعها فأبت علیه إلا أن یجعل لله علیه أن لا یطلقها ولا یتزوج علیها، فأعطاها ذلک، ثم بدا له فی التزویج بعد ذلک، فکیف یصنع؟ فقال: بئس ما صنع، وما کان یدریه ما یقع فی قلبه باللیل والنهار، قل له: فلیف للمرأه بشرطها، فإن رسول الله (صلى الله علیه وآله) قال: المؤمنون عند شروطهم(وسائل الشیعه جلد ٢١ صفحه ٢٧۶ رقم ٢٧٠٨١).
[۲] بقره ١٨۵
[۳] وسائل الشیعه جلد ١٠ صفحه ١٨٢ رقم ١٣١۶٧
[۴] بقره ١٩٧
[۵] وسائل الشیعه جلد ١٢ صفحه ۴۶۴ رقم ١۶٧٨٩
[۶] پوستین
[۷] وسائل الشیعه جلد ٣ صفحه ۵٠٣ رقم ۴٢٩٣
