استاد محسن ملکی-جلسه۷۳: ادامه نقد فرمایش صاحب عروه توسط استاد (۱۳۹۶/۱۱/۰۲)
در جمع بین روایات متعارضه، فرمایش صاحب جواهر تقیه بود که وجه آن در اقوال اهل سنت است:
حسن بصری[۱] که سنّی است گفته است که میتواند زکات را قبل از وجوب پرداخت کرد.
سعید بن جُبَیْر (چند نفر هستند) ولی این مورد کسی است که عسقلانی آن را مدح میکند و از ناصبیها هستند. زهری (محمد بن مسلم بن عبید الله بن عبد الله بن شهاب القرشی الزهری (م. ۱۲۴هـ/۷۴۲م)) از مدافعین سرسخت بنی امیّه همین نظر را دارد. أوزاعی (أبوعمر عبدالرحمن أوزاعی) از جهت فکری با ابوضیفه یکی است که گفتهاند اگر زکات به نصاب برسد ولی سال نگذشته باشد میتوانید بپردازید:
بعد تعبیر صاحب جواهر این است که انّ هذا الجمع لایخفی که این جمع را کسی میفهمد که رزقه الله معرفه رمزهم (ادبیات أئمه را میفهمد) این جمع ما بهتر است از جمع شیخ در تهذیب و استبصار.
عبارت شیخ در تهذیب الأحکام[۲] (شرح بر مقنعه):
لَیْسَ لِأَحَدٍ أَنْ یَقُولَ إِنَّ هَذِهِ الْأَخْبَارَ مَعَ تَضَادِّهَا لَا یُمْکِنُ الْجَمْعُ بَیْنَهَا لِأَنَّه یُمْکِنُ ذَلِکَ لِأَنَّهُ لَا یَجُوزُ عِنْدَنَا تَقْدِیمُ الزَّکَاهِ إِلَّا عَلَى جِهَهِ الْقَرْضِ وَ یَکُونُ صَاحِبُهُ ضَامِناً لَهُ مَتَى جَاءَ وَقْتُ الزَّکَاهِ وَ قَدْ أَیْسَرَ الْمُعْطَى وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ أَیْسَرَ فَقَدْ أَجْزَأَ عَنْهُ وَ إِذَا کَانَ التَّقْدِیمُ عَلَى هَذَا الْوَجْهِ فَلَا فَرْقَ بَیْنَ أَنْ یَکُونَ شَهْراً أَوْ شَهْرَیْنِ أَوْ مَا زَادَ عَلَى ذَلِکَ وَ الَّذِی یَدُلُّ عَلَى هَذِهِ الْجُمْلَهِ مَا رَوَاهُ.
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ (أشعری قمی از بزرگان شیعه عین ثقه) عَنْ أَحْمَدَ (أحمد بن محمد بن یحیی (بزرگان شیعه) عطار) عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْأَحْوَلِ (محمد بن علی بن نعمان (ملقب به مؤمن طاق) عَنْ رَجُلٍ عَجَّلَ زَکَاهَ مَالِهِ ثُمَّ أَیْسَرَ الْمُعْطَى قَبْلَ رَأْسِ السَّنَهِ قَالَ (الصادق علیه السلام) یُعِیدُ الْمُعْطِی الزَّکَاهَ.
اما عبارت در استبصار:
فَالْوَجْهُ فِی الْجَمْعِ بَیْنَ هَذِهِ الْأَخْبَارِ أَنْ نَحْمِلَ جَوَازَ تَقْدِیمِ الزَّکَاهِ قَبْلَ حُلُولِ وَقْتِهَا عَلَى أَنَّهُ یَجْعَلُهَا قَرْضاً عَلَى الْمُعْطَى فَإِذَا جَاءَ وَقْتُ الزَّکَاهِ وَ هُوَ عَلَى الْحَدِّ الَّذِی تَحِلُ لَهُ الزَّکَاهُ وَ صَاحِبُهَا عَلَى الْحَدِّ الَّذِی یَجِبُ عَلَیْهِ الزَّکَاهُ احْتَسَبَ بِهِ مِنْهَا وَ إِنْ تَغَیَّرَ أَحَدُهُمَا عَنْ صِفَتِهِ (فقیر غنی شد و یا صاحب مال نصابش از بین رفت) لَمْ یَحْتَسِبْ بِذَلِکَ وَ لَوْ کَانَ التَّقْدِیمُ جَائِزاً عَلَى کُلِّ حَالٍ لَمَا وَجَبَ عَلَیْهِ الْإِعَادَهُ إِذَا أَیْسَرَ الْمُعْطَى عِنْدَ حُلُولِ الْوَقْتِ وَ الَّذِی یَدُلُّ عَلَى مَا قُلْنَاهُ مَا (همان حدیث در تهذیب) [۳]
(باید به شیخ بگوییم از کجای روایت قرض را در آوردید …؟)
[۱] . حسن بصری در مدینه به دنیا آمد و در وادی القری (از مضافات مدینه) پرورش یافت. در تاریخ تولد او اتفاق نظر وجود ندارد. به گفته عطار حسن در دوره حیات پیامبر اکرم (ص) متولد شد. به گفته وَکیع، در زمان قتل عثمان (در سال ۳۵) حسن ده ساله و به گفته ابن سعد چهارده ساله بود. به نظر می‌رسد که قول اخیر درست‌تر باشد، زیرا ابن سعد (متوفی ۲۰۳) نزدیک‌ترین فرد به زمان حسن بوده است. علاوه بر این، او در جای دیگری تأکید کرده است که حسن دو سال پیش از قتل خلیفه دوم متولد شد. اگر حسن در زمان قتل عثمان چهارده ساله بوده است، باید در سال ۲۱ به دنیا آمده باشد، ضمن آن که وکیع و صَفَدی نیز همین تاریخ را پذیرفته‌اند.
[۲] ج ۴ ص ۵۹
[۳] ج۲ ص۳۲