استاد حمید درایتی-جلسه۴۲:شرائط صحت شرط/شرکت تعاونی /کتاب الشرکه(۱۴۰۰/۰۹/۰۲)

همچنان که گفته شد قانون گذار و بالطبع حقوقدانان نظیر جناب آقاى دکتر شهیدى در کتاب شروط ضمن عقد، شرط مجهول را در صورتى که منجر به جهالت عقد شود، باطل و مبطل مى دانند مثل اینکه بایع شرط إیهاب یک دهم مبیع به اختیار مشترى نماید که در این فرض، جهالت اصل یک دهم در کل مبیع به اصل مبیع (نه دهم) نیز سرایت مى نماید.

توجه به این نکته نیز لازم است که بطلان جهالت در شرط مربوط به عقودى مى باشد که آن عقد مبنى بر تسامح نباشد و الا جهالت شرط مضر نخواهد بود مانند عقد صلح که صحت آن حتى موقوف علم تفصیلى به عوضین نیز نمى باشد.

نظر استاد در مسئله:

به نظر مى رسد براى جهالت شرط عوامل مختلفى وجود داشته باشد مانند :

۱- مجهول بودن مفهوم و مفاد شرط (بیع مشروط به قدوم زید مجهول از سفر).

۲- مجهول بودن تطبیق و تحقّق خارجى شرط (بیع مشروط به وصف خارجى نامعلوم).

۳- عدم وجود تعیّن خارجى واقعى براى شرط (إیهاب کل ما أُرید).

۴- عدم وجود مستقبل روشن براى شرط (بیع مشروط به خیار فسخ دائمى).

حکم شرط مجهول :

۱- متعلّق شرط، وصف عوضین باشد :

۱-۱- وفاء به شرط مجهول باشد — عقد و شرط صحیح و مستلزم خیار است.

۱-۲- مفهوم شرط مجهول باشد — مستلزم جهل به عوضین و بالتبع بطلان عقد است.

۲- متعلّق شرط، فعل باشد :

۲-۱- فعل ارزش مالى داشته باشد :

۲-۱-۱- مُنشأ معلّق بر شرط باشد — بر فرض صحت تعلیق در إنشائیات، معلّق بودن مُنشأ بر امر مجهول مستلزم بطلان عقد است.

۲-۱-۲- إلتزام به مُنشأ معلّق بر شرط باشد :

۲-۱-۲-۱-فعل مجهول مردّد بین أقل و اکثر باشد — عقد صحیح و شرط حمل بر قدرمتیقن (اقل) مى شود و مستلزم خیار است.

۲-۱-۲-۲-فعل مجهول مردّد بین متباینین باشد — شرط باطل است ولى مستلزم بطلان عقد نیست.

۲-۲-فعل ارزش مالى نداشته باشد —؟

۳- متعلّق شرط، واقعه خارجیه باشد :

۳-۱- مُنشأ معلّق بر شرط باشد — مستلزم بطلان عقد است.

۳-۲- إلتزام به مُنشأ معلّق بر شرط باشد — مستلزم بطلان شرط است و عقد صحیح و منجّز (بدون خیار) خواهد بود.

۴- متعلّق شرط، نتیجه و اثر غیر منحصر به سبب خاصّ باشد :

۴-۱- مُنشأ معلّق بر شرط باشد — مستلزم بطلان عقد است.

۴-۲- إلتزام به مُنشأ معلّق بر شرط باشد :

۴-۲-۱- نتیجه مجهول مردّد بین اقل و اکثر باشد — عقد صحیح و شرط حمل بر قدرمتیقن (اقل) مى شود و مستلزم خیار است.

۴-۲-۲- نتیجه مجهول‌ مردّد بین متباینین باشد — مستلزم بطلان شرط است و عقد صحیح و منجّز (بدون خیار) خواهد بود.