استاد حمید درایتی-جلسه۱۸:مختار استاد شروط ضمن عقد/شرکت تعاونی /کتاب الشرکه(۱۴۰۰/۰۷/۲۶)

نظر استاد در ماهیت شروط ضمن عقد:

به نظر مى رسد ماهیت شروط ضمن عقد متفاوت با تعلیق عقد است زیرا در تعلیق عقد، إنشاء و در شروط ضمن عقد، منشأ و یا التزام به مُنشأ معلّق مى باشد و تفصیل آن به شرح ذیل است :

۱-التزام للالتزام (التزام بإزاء التزام) :

۱-۱-إنشاء معلّق باشد :

۱-۱-۱معلّق علیه امر محصل الوقوع و متعاقدین عالم بدان باشند — حقیقت این نوع از تعلیق، تنجیز مى باشد مانند تعلیق عقد بر شرائط شرعى آن (بعت هذا الکتاب إن لم تکن محجورا) و محذورى براى صحت آن وجود ندارد تا مستثنى از بطلان تعلیق در فقد باشد.

۱-۱-۲-معلّق علیه غیر از این باشد — این نوع از شرط همان تعلیق در عقد است .

 دو دلیل بر بطلان آن وجود دارد :

الف: استحاله تفکیک ایجاد از وجود — در صورتى که حقیقت إنشاء، اعتبار باشد این دلیل نمى تواند موجب بطلان تعلیق در عقد شود زیرا امور اعتبارى سهل المؤونه مى باشند.

ب: إجماع فقهاء — در صورت که منشاء آن، همان محذور عقلى نباشد (اجماع مدرکى یا محتمل المدرک نباشد) به عنوان دلیل لبّى معتبر خواهد بود و تعلیق انشاء قدرمتیقن از آن مى باشد.

۱-۲-إنشاء منجّز و مُنشأ معلّق باشد — نسبت به حکم آن اختلاف نظر وجود دارد. اگر مستند بطلان بر تعلیق عقود اجماع باشد، باتوجه به لبّى بودن اجماع و مشکوک بودن شمولیت آن بر چنین تعلیقى، این نوع از تعلیق صحیح خواهد بود ولى اگر مستند بطلان، محذور عقلى باشد، چنین تعلیقى نیز باطل مى باشد.

۱-۳-إنشاء و مُنشأ منجّز و التزام مُنشأ و استمرار آن باشد — این نوع از تعلیق قطعا خارج از مورد اجماع بوده و محذور عقلى متوجه آن نخواهد بود و در نتیجه صحیح مى باشد زیرا حقیقت آن، جعل خیار فسخ است.

۲-إلتزام فى الإلتزام (التزام علاوه بر التزام) — در این صورت التزامى (بیع کتاب) به التزام دیگرى (مطالعه کتاب) ضمیمه شده اما هیچ علقه و ارتباطى بین آن ها قرار داده نمى شود تا تخلف در یک طرف موجب خیار فسخ در طرف دیگر شود. به نظر می‌رسد اطلاق شرط ضمن عقد بر چنین تعلیقى صحیح باشد اگرچه مرحوم آیت الله خوئى منکر آن بودند.