استاد حمید درایتی-جلسه۶:ربا/ ادامه دیرکرد(۱۳۹۷/۰۷/۰۳)
بررسی حکم دیرکرد
برای بررسی حکم دیرکرد باید دید امروزه دیرکرد در بانک ها چیست؟
برای فهم آن باید سه مفهوم حقوقی را بررسی کنیم.
مفهوم۱: وجه التزام
شرط ضمن عقدی است که کارکرد آن ضمانت اجرای قرارداد است.
شما ماشین می خرید و می گویید که تا دوماه دیگر باید آن را سند بزنید و برای این که دو طرف، ملتزم باشند می گویید اگر این کار را نکردید، این مقدار پول را باید بدهید.
این وجه التزام می تواند در ضمن خود قرارداد باشد و می تواند در ضمن عقد دیگری باشد ولی عموما در همان قراردادی است که می خواهید دو طرف ملتزم به آن باشند.
مفهوم۲: خسارت تادیه
اگر قراردادی بستید و یکی از دو طرف به درستی به تعهداتش عمل نکرد و منجر به خسارت دیگری شد باید خسارت را بپردازد. مثلا در موعد معین، کالا را تحویل نداد و از این باب ضرری حاصل شد.
شرط آن این است که شخص تعهد را عمل نکرده است و یا فعل یا ترکی کنید که منافی تعهدتان است.
تفاوت با وجه التزام
تفاوت۱: احراز خسارت
شما زمانی خسارت تادیه را می توانید بگیرید که از تاخیر متضرر شوید. مثلا شما گفتید تا هفته دیگر سند بزنید و او دو هفته دیگر سند زده است ولی شما ضرری از این بابت نکردید پس شما باید اثبات کنید که متضرر شدید یعنی خسارت باید احراز شود؛ اما وجه التزام مشروط به خسارت نبود.
تفاوت۲: تناسب مبلغ دریافتی با خسارت
مبلغ دریافتی باید با ضرر و زیان متناسب باشد. پس همیشه مبلغ معینی نیست ولی وجه التزام مبلغ معین بود.
مفهوم۳: جریمه دیرکرد
می گوییم اگر پول من را در موعد ندادید باید به ازاء هر روز این مقدار پول بدهید.
تفاوت با خسارت تادیه
تفاوت۱: جریمه می تواند مبلغ تعیین شده است بر خلاف خسارت که مبلغ معین نبود.
تفاوت۲: جریمه می تواند بدون خسارت باشد.
تفاوت با وجه التزام
حقوقدانان می گویند جریمه دیرکرد، عام مطلق و وجه التزام، خاص مطلق است. یعنی وجه التزام یک قسم از جریمه دیرکرد است. اگر جریمه متناسب با خسارت باشد جریمه دیرکرد است اما وجه التزام نیست.
اشکال استاد
رابطه آن ها عموم من وجه است چون وجه التزام می تواند به صورت جریمه نباشد.
تطبیق در دیرکرد بانک ها
برخی می گویند هیچکدام از این مفاهیم حقوقی بهره و ربا نیست. آن چه بانک می گیرد بهره نیست بلکه وجه التزام است. شما با بانک عقد مضاربه می بندید و بانک شرط ضمن عقدی دارد که همان وجه التزام است.
وجه التزام می تواند شناور باشد یعنی به ازاء هر روز تاخیر باید این مبلغ داده شود.
نام آن را می توان جریمه دیرکرد هم گذاشت. ربا سود بود ولی بانک سود نمی گیرد بلکه شما را جریمه می کند.
در ربا شما اجازه تاخیر می دهید یعنی مهلت می دهید و در برابر مهلت، از او پولی دریافت می کنید ولی بانک به شما مهلت نمی دهد بلکه بابت تاخیر جریمه می کند. در برخی از استفتائات این تفصیل وجود دارد که اگر مهلت می دهید، ربا است و الا جایز است.
برخی از فقهاء، دیرکرد را تحت عنوان وجه التزام، جایز دانستند. البته فعلا در بیع می گوییم که فرض بر جواز حیله بود اما در عقد القرض بعدا بررسی می کنیم.
اشکال
برخی از فقهاء در مساله ای اختلاف کردند که باز عملیات بانکی را زیر سوال بردند. آیت الله مکارم می گوید این جریمه را دولت باید بگیرد نه این که بانک بگیرد. پول باید به بیت المال ریخته شود نه به حساب بانک.
جواب
این کلام در جریمه بیشتر مفهوم است چون دولت می تواند تمام متخلفین را جریمه کند و از جمله آن تخلف در پرداخت است. جریمه دیرکرد بانک هم از همین نوع است. این جریمه ربطی به سود پول ندارد بلکه مثل جریمه ای است در تخلفات رانندگی می گیرند.
مالک همه جرائم دولت است.
از این منظر، هیچ ربطی به اداء دین هم ندارد لذا اعتراض می کنند که به بانک چه ارتباطی دارد که بانک، وجه را بگیرد.
باید دید که گستره قوانین حکومت و دولت کجاست؟ آیا دولت می تواند در قوانین ما بین دو طرف دخالت کند و جریمه کند؟ اگر گفتیم اختیارات دولت به این اندازه نیست پس این جریمه فقط باید در بانک های دولتی باشد نه بانک های خصوصی.
پس پاسخ کلام ایشان این است که این کلام شما ذیل جریمه دیرکرد است و وجه التزام نیست؛ چون وجه التزام می تواند جریمه نباشد.
البته حقوقدانان وجه التزام را نوعی جریمه دیرکرد می دانند و شاید کلام ایشان بدین خاطر باشد. ولی ما گفتیم که وجه التزام می تواند جریمه نباشد.
مالک وجه التزام خود شخص است نه دولت. البته می توانند مالکیت شخص ثالث را شرط کنند ولی معمول نیست.
