استاد محسن ملکی-جلسه۹۴: التحقیق فی المقام (۱۳۹۷/۱۲/۱۳)

• مرحوم خوئی (ره) می‌گوید ما در دور قبل گفتیم که عناوین تولیدیّۀ مثل وضو و اضرار؛ سبب و مسبب متّحدند و حرمت از یکی به دیگری منتقل می‌شود لکن در این دوره نظرمان عوض شده است و می‌گوییم بین وضو و إضرر اتحاد نمی‌باشد. بلکه این دو با هم متغایرند و مقصود از تغایر، تغایر وجودی است و هر گاه در باب عناوین تولیدیّۀ بین سبب و مسبب تغایر وجودی باشد حرمت از یکی به دیگری منتقل نمی‌شود لذا در بحث مانحن (وضوی ضرری) چون اضرار و وضو از جهت وجود با هم متغیرند وضوی ضرری به رابطه‌ی اضرار باطل نمی‌گردد.[۱]
• (۲)   عناوین تولیدیّه بر دو قسم هستند: ۱- عنوان تولیدی با آنچه که از آن متولد می‌شود اتّحاد وجودی دارند مثل لفظ ناسزایی که از دهان خارج می‌شود و خروجش هتک حرمت مؤمن است یعنی بین هتک حرمت و قول اتّحاد وجودی است. ۲- عنوان تولیدی با آنچه که از آن متولد می‌شود اتّحاد وجودی نداشته باشد مثل إلقاء فی النار و احراق. و همچنین مانحن‌فیه (اضرار«احراق» و وضو «القاء فی النار») لذا آقای خویی هم در دوره‌ی أخیر همین را پذیرفته.
• مرحوم شیخ اعظم (ره) می‌گوید إضرار به نفس حرام است مطلقاً و دلیل بر این ادّعا ادلّه‌ی عقلیه و نقلیه است لکن محققین متأخرین این نظریه را به شکل اطلاق قبول ندارند و می‌گویند إضراری که منجرّ به هلاکت یا قطع عضو گردد حرام است. زیرا اولین دلیل (عقل) می‌گوید هر انسانی می‌تواند مال خودش را یا جسم خودش را برای رسیدن به اهداف عقلایی مورد ضرر و زیان قرار دهد و شریعت هم این سیره‌ی عقلاء را امضاء کرده است تا جایی که تحت عناوین دیگری داخل نشوند. مثلاً اسراف و تبذیر نباشد و همچنین در باب تجارت سیره‌ی عقلاء تحمل سختی‌ها و آزارهای جسمی را برای رسیدن به اغراض عقلایی تجویز می‌کند. لکن در روایات مواردی ذکر شده است که گویا از این روایات مسئله‌ی حرمت اضرار به نفس قابل استفاده است:
• روایات باب قاعده‌ی لاضرر که مهم‌ترین آن لاضرر و لاضرار است. این روایت ترکیب اولش که ربطی به اضرار به نفس ندارد اما ترکیب دوم آن طبق مختار ما این شد که اضرار غیر حرام است و هیچ دلالتی بر اضرار به نفس ندارد. اگر از باب تنقیح مناط هم بخواهیم چیزی بگوییم قبول می‌کنیم که در جایی است که از نظر عقلاء قابل قبول نباشد مثل هلاکت و نقص عضو.

---

[۱] مصباح ج۲ ص ۵۴۸