استاد محسن ملکی-جلسه۴۶: استدلال به روایات (۱۳۹۷/۰۹/۲۵)
فتلّخص مما ذکرنا (که به حسب آیات) أنّ القرآن بإطلاقه یدلّ علی ما هو محتوی القاعده الضروریّه العرفیّه العقلیّه و آیاتی که ذکر شد اگر چه درموارد خاصی همچون زوج و زوجه و ارث و مولود و شهادت و کتابت و تضییق و إعسار ، حرج … بود إلّا این که عنوان إضرار مطلق است و مورد هیچگاه مخصوص و مقیّد نمی‌شود.
استدلال به روایات
بر دو قسم‌اند: (روایات عامه و خاصّه)
در مسند احمدبن حنبل[۱] و سنن إبن ماجه[۲] و النهایه فی غریب الحدیث(کتابی لغتی است ولی احادیث با کلمات سخت را آورده)[۳] (ابن اثیر شافعی) آورده است که: قضی النبی(ص) أن[لا ضرر و لاضرار]- یا [لاضرر و لاضرار فی الاسلام].
ابن اثیر شافعی در النهایه می‌گوید: والضِّرَار: فِعال، مِنَ الضَّرّ: أَیْ لَا یُجَازِیهِ عَلَى إِضْرَاره بِإِدْخَالِ الضَّرَر عَلَیْهِ. والضَّرَر: فِعْلُ الْوَاحِدِ والضِّرَار: فِعْلُ الِاثْنَیْنِ، والضَّرَر: ابْتِدَاءُ الْفِعْلِ، والضِّرَار: الْجَزَاءُ عَلَیْهِ. وَقِیلَ الضَّرَر: مَا تَضُرُّ بِهِ [۴]
این دو حدیث که در کتب اهل سنت آمده بیانگرقاعده لاضرر است.
– روایه صدوق عن النبی صلی الله علیه و آله: من ضارَّ مؤمناً مسلمِا لیس منّا و لَسنا منه فی الدنیا والآخره.[۵]
– مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ طَلْحَهَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ قَالَ: قَرَأْتُ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کَتَبَ بَیْنَ اَلْمُهَاجِرِینَ وَ اَلْأَنْصَارِ وَ مَنْ لَحِقَ بِهِمْ مِنْ أَهْلِ یَثْرِبَ أَنَّ اَلْجَارَ کَالنَّفْسِ غَیْرَ مُضَارٍّ وَ لاَ آثِمٍ وَ حُرْمَهُ اَلْجَارِ عَلَى اَلْجَارِ کَحُرْمَهِ أُمِّهِ اَلْحَدِیثُ مُخْتَصَرٌ.[۶]
– عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ اِبْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلشَّیْءِ یُوضَعُ عَلَى اَلطَّرِیقِ فَتَمُرُّ اَلدَّابَّهُ فَتَنْفِرُ بِصَاحِبِهَا فَتَعْقِرُهُ فَقَالَ کُلُّ شَیْءٍ یُضِرُّ بِطَرِیقِ اَلْمُسْلِمِینَ فَصَاحِبُهُ ضَامِنٌ لِمَا یُصِیبُهُ [۷]
– عن کلینی عن الصادق(ع) (عن محمدبن یحیی قمی): و قضى رسول اللّه بالشفعه بین الشرکاء فى الأرضین و المساکن و قال:لا ضرر و لا ضرار»[۸] (از لحاظ سندی قوی نیست چون محمد بن عبدالله بن هلال در سلسله سند آن مجهول است)
– وَ رُوِیَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ قَالَ : کَتَبَ رَجُلٌ إِلَى اَلْفَقِیهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فِی رَجُلٍ کَانَتْ لَهُ رَحًى عَلَى نَهَرِ قَرْیَهٍ وَ اَلْقَرْیَهُ لِرَجُلٍ أَوْ لِرَجُلَیْنِ فَأَرَادَ صَاحِبُ اَلْقَرْیَهِ أَنْ یَسُوقَ اَلْمَاءَ إِلَى قَرْیَتِهِ فِی غَیْرِ هَذَا اَلنَّهَرِ اَلَّذِی عَلَیْهِ هَذِهِ اَلرَّحَى وَ یُعَطِّلَ هَذِهِ اَلرَّحَى أَ لَهُ ذَلِکَ أَمْ لاَ فَوَقَّعَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ «یَتَّقِی اَللَّهَ وَ یَعْمَلُ فِی ذَلِکَ بِالْمَعْرُوفِ وَ لاَ یُضَارُّ أَخَاهُ اَلْمُؤْمِنَ ».[۹]
– وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قَالَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : مَنْ أَوْصَى فَلَمْ یَحِفْ وَ لَمْ یُضَارَّ کَانَ کَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فِی حَیَاتِهِ.[۱۰]
-رَوَى عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ اَلْمُغِیرَهِ عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : «مَا أُبَالِی أَضْرَرْتُ بِوُلْدِی أَوْ سَرِفْتُهُمْ ذَلِکَ اَلْمَالَ».[۱۱]
– اَلْفَضْلُ بْنُ اَلْحَسَنِ اَلطَّبْرِسِیُّ فِی مَجْمَعِ اَلْبَیَانِ قَالَ جَاءَ فِی اَلْحَدِیثِ: إِنَّ اَلضِّرَارَ فِی اَلْوَصِیَّهِ مِنَ اَلْکَبَائِرِ.[۱۲]
[۱] ج ۵ ص ۳۲۶
[۲] ج ۱ ص ۳۱۳
[۳] ج ۳ ص ۸۱ و ۸۲
[۴] . نام کتاب : النهایه فی غریب الحدیث والاثر نویسنده : ابن الأثیر، مجدالدین جلد : ۳ صفحه : ۸۱
[۵] وسائل ج ۱۵ ص ۴۹۰
[۶] لکافی , جلد۲ , صفحه۶۶۶
[۷] ا الکافی , جلد۷ , صفحه۳۴۹
[۸] کلینى، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافى، ج ۵،کتاب المعیشه، باب الشفعه، حدیث ۴ووسائل الشیعه، ج ۱۷، کتاب شفعه، باب ۵، حدیث ۱٫
[۹]. من لا یحضره الفقیه , جلد۳ , صفحه۲۳۸
[۱۰]. تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه , جلد۲ , صفحه۴۴۷
[۱۱] من لا یحضره الفقیه , جلد۴ , صفحه۱۸۳
[۱۲] تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه , جلد۱۹ , صفحه۲۶۸
