استاد محسن ملکی-جلسه۹۱: ماهیت حقیقی تجهیز اموال بانکها (۱۳۹۶/۱۲/۱۲)
آنچه که در بنوک حکومت اسلامی قابل تصور هست مستند کردن عملیات بانک به عقود اسلامی می‌باشد؛ برای بیان این روندِ اقتصادیِ بنوک، عقودی قابل ذکرند: (البته قبلا عقد قرض که در آن سود و بهره شط شده باشد بیان شد و مردود شد)
عقد ودیعه
- ودیعه: برای توضیح مطلب نیاز است که فی الجمله عقد ودیعه منقح گردد.
تعریف و توضیح ودیعه
لذا عبارت علّامه در قواعد را می‌گوییم:
کتاب الأمانات و توابع‌ها، و فیه مقاصد؛ الأول فی الودیعه. و فیه فصول الأول فی حقیقتها و هی عقد یفید الإستنابه فی الحفظ (حفظ مال).[۱]
ودیعه در شرع مقدس هم از نظر کتاب و هم از نظر سنّت عقدی است مشروع همانطور که قدماء و متأخرین در این مساله اتفّاق دارند لکن در باب تعریف ودیعه فی الجمله اختلافی موجود است. مثلاً علّامه در قواعد ودیعه را به عقد معنا می‌کند. اما در تحریر می‌فرماید: و حقیقتها إستنابهٌ فی حفظ المال. همانطور که در لمعه و شرایع و دیگر کتب ودیعه به خود استنابه در حفظ تعریف شده است و نکته‌ی دیگر قابل ملاحظه این است که استنابه در حفظ مقصود اولاً بالذات است و بدین وسیله ودیعه از وکالت و مضاربه و اجاره خارج می‌باشد چون مقصود اولاً و بالذات در این موارد استنابه نیست.
آنگاه ودیعه از عقود جایزه شمرده شده است و نیاز به ایجاب و قبول دارد و این عقد جایزه از هر دو طرف است، همانطور که علّامه در تذکره اجماع بر این مدعا را ذکر کرده است نیاز به لفظ مخصوصی ندارد بلکه به هر لفظی که دلالت بر استنابه در حفظ داشته باشد اجرایی می‌گردد بلکه معاملات هم در ودیعه جایز است.[۲]
ودیعه در آیات و روایات
و أضف إلی ذلک که ودیعه مصداق أمانت است و یدل علی ذلک آیات و روایات .
أما آیات:
- إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا.[۳]
- فلیؤدی الّذی ائتمن أمانته ولیتق الله ربه.[۴]
آما روایات: (در حدّ استفاضه بلکه تواتر معنوی)
منها: عن احمد بن محمد ابی نصر بزنطی عن علی بن حکم کوفی عن عبدالله بن بکیر شیبانی عن الحسین الشّیبانی عن الإمام الصادق علیه السلام: قُلتُ لَهُ: رَجُلٌ مِن مَوالیکَ یستَحِلُّ مالَ بَنی اُمَیهَ ودِماءَهُم، وإنَّهُ وَقَعَ لَهُم عِندَهُ وَدیعَهٌ. فَقالَ: أدُّوا الأَماناتِ إلى أهلِها وإن کانوا مَجوسا؛ فَإِنَّ ذلِکَ لا یکونُ حَتّى یقومَ قائِمُنا ـ أهلَ البَیتِ ـ فَیحِلُّ ویحَرِّمُ.[۵]
منها: قال ابوعبداله فی وصیه ابوعبدالله بن مروان: اِعلَمْ أنّ ضارِبَ عَلِیٍّ علیه السلام بالسَّیفِ و قاتِلَهُ لَوِ ائتَمَنَنی و استَنصَحَنی و استَشارَنی ثُمّ قَبِلتُ ذلکَ مِنهُ لأَدَّیتُ إلَیهِ الأمانَهَ.[۶]
منها قال علی علیه السلام: أدُّوا الأَمانَهَ ولَو إلى قاتِلِ وُلدِ الأَنبِیاءِ.[۷]
[۱] . نام کتاب : مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه (ط-جماعه المدرسین) نویسنده : الحسینی العاملی، السید جواد جلد : ۱۷ صفحه : ۱۹۷
[۲] مفتاج الکرامه ج ۱۷ ص ۱۹۸
[۳] . (نساء ۵۸)
[۴] . (بقره ۲۸۲)
[۵] وسائل ج۱۳ ص۲۲۳
[۶] . میزان الحکمه المحمدی الری شهری، الشیخ محمد جلد : ۶ صفحه : ۹۴ ح ۱۰۰۵۰٫
[۷] . الکافی : ج ۵ ص ۱۳۳ ح ۳ عن محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق علیه السلام ، تحف العقول : ص ۲۱۷ ، الخصال : ص ۶۱۴ ح ۱۰ عن أبی بصیر عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام بزیاده «إلى من ائتمنکم» بعد «الأمانه» ، بحار الأنوار : ج ۷۵ ص ۱۱۵ ح ۸ .