استاد محسن ملکی-جلسه۲۷: تنبیه (جمع‌بندی روایات در باب زکات) (۱۳۹۶/۰۸/۰۹)
تنبیه (جمع‌بندی روایات در باب زکات)
آنچه که گذشت مقدمه یک تفکر جدی در اطراف روایات باب زکات است.
مقدمتاً عرض می‌شود ادله زکات اولاً و بالذات تمام اموال را شامل می‌شود و اختصاص به اموال تسعه ندارند الا اینکه در زمان شارع و عصر ائمه، از جهت مقتضیات زمان، مسلمین از زکات دادن نسبت به غیر از آن ۹ مورد عفو شدند و الا عمومات قرآن و روایات همه دال بر این است که زکات اولاً و بالذات شامل همه اموال می‌شود و این ادعا از چند جهت استفاده می‌شود:
۱) کلمه عفو در کلام شارع مثل حدیث: عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَهَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ أَبِی بَصِیرٍ وَ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَهَ اَلْعِجْلِیِّ وَ فُضَیْلِ [فُضَیْلِ خ ل] بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ قَالاَ: فَرَضَ اَللَّهُ اَلزَّکَاهَ مَعَ اَلصَّلاَهِ فِی اَلْأَمْوَالِ وَ سَنَّهَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی تِسْعَهِ أَشْیَاءَ وَ عَفَا رَسُولُ اَللَّهِ عَمَّا سِوَاهُنَّ فِی اَلذَّهَبِ وَ اَلْفِضَّهِ وَ اَلْإِبِلِ وَ اَلْبَقَرِ وَ اَلْغَنَمِ وَ اَلْحِنْطَهِ وَ اَلشَّعِیرِ وَ اَلتَّمْرِ وَ اَلزَّبِیبِ وَ عَفَا عَمَّا سِوَى ذَلِکَ ..[۱]
نظیر این حدیث زیاد است.[۲]
۲) عنوان تطهیر در اول تشریع که یقیناً اختصاص به این اموال ۹ گانه ندارد و هر مالی باید پاک باشد.
۳) حکم در استحباب زکاه نسبت به بقیه ۹ مورد، خصوصاً حبوبات. حدیث علی بن مهزیار. فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الْحُبُوبِ کُلِّهَا زَکَاهٌ.[۳]
۴) أمر به زکات در مال التجاره در احادیث زیادی: أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اَلْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَکِیمٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ اَلْحَجَّاجِ اَلْکَرْخِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ عَنِ اَلزَّکَاهِ فَقَالَ مَا کَانَ مِنْ تِجَارَهٍ فِی یَدِکَ فِیهَا فَضْلٌ لَیْسَ یَمْنَعُکَ مِنْ بَیْعِهَا إِلاَّ لِتَزْدَادَ فَضْلاً عَلَى فَضْلِکَ فَزَکِّهِ وَ مَا کَانَتْ مِنْ تِجَارَهٍ فِی یَدِکَ فِیهَا نُقْصَانٌ فَذَلِکَ شَیْءٌ آخرُ.[۴]
۵) أمر به زکاه در متاع: مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ اَلْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَهَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: لاَ تَأْخُذَنَّ مَالاً مُضَارَبَهً إِلاَّ مَالاً تُزَکِّیهِ أَوْ یُزَکِّیهِ صَاحِبُهُ وَ قَالَ إِنْ کَانَ عِنْدَکَ مَتَاعٌ فِی اَلْبَیْتِ مَوْضُوعٌ فَأُعْطِیتَ بِهِ رَأْسَ مَالِکَ فَرَغِبْتَ عَنْهُ فَعَلَیْکَ زَکَاتُهُ.[۵]
۶) استحباب زکات در اسب‌های ماده. مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ زُرَارَهَ عَنْهُمَا جَمِیعاً عَلَیْمَا اَلسَّلاَمُ قَالاَ: «وَضَعَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ عَلَى اَلْخَیْلِ اَلْعِتَاقِ اَلرَّاعِیَهِ فِی کُلِّ فَرَسٍ فِی کُلِّ عَامٍ دِینَارَیْنِ وَ جَعَلَ عَلَى اَلْبَرَاذِینِ دِینَاراً» .[۶]
۷) استظهار از روایات زکات بالنسبه با اینکه کل مراتب اسلام و ایمان زکات آن ۹ مورد است احادیث زیادی است: عن الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أبی‌بَصیر عَنْ أبی‌عَبدالله (علیه السلام): إِنَّ الزَّکَاهًَْ لَیْسَ یُحْمَدُ بِهَا صَاحِبُهَا وَ إِنَّمَا هُوَ شَیْءٌ ظَاهِرٌ إِنَّمَا حَقَنَ بِهَا دَمَهُ وَ سُمِّیَ بِهَا مُسْلِماً وَ لَوْ لَمْ یُؤَدِّهَا لَمْ تُقْبَلْ لَهُ صَلَاهًٌْ … .[۷]
[۱] الکافی , جلد۳ , صفحه۵۰۹
[۲] . فی روایه: أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى الْعَطَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُوسَى بْنِ عُمَرَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْقَمَّاطِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الزَّکَاهِ فَقَالَ وَضَعَ رَسُولُ اللَّهِ ص الزَّکَاهَ عَلَى تِسْعَهٍ وَ عَفَا عَمَّا سِوَى ذَلِکَ الْحِنْطَهِ وَ الشَّعِیرِ وَ التَّمْرِ وَ الزَّبِیبِ وَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّهِ وَ الْبَقَرِ وَ الْغَنَمِ وَ الْإِبِلِ فَقَالَ السَّائِلُ فَالذُّرَهُ فَغَضِبَ ع ثُمَّ قَالَ کَانَ وَ اللَّهِ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ص السَّمَاسِمُ وَ الذُّرَهُ وَ الدُّخْنُ وَ جَمِیعُ ذَلِکَ فَقَالَ إِنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّهُ لَمْ یَکُنْ ذَلِکَ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ إِنَّمَا وَضَعَ عَلَى تِسْعَهٍ لِمَا لَمْ یَکُنْ بِحَضْرَتِهِ غَیْرُ ذَلِکَ فَغَضِبَ وَ قَالَ کَذَبُوا فَهَلْ یَکُونُ الْعَفْوُ إِلَّا عَنْ شَیْءٍ قَدْ کَانَ وَ لَا وَ اللَّهِ مَا أَعْرِفُ شَیْئاً عَلَیْهِ الزَّکَاهُ غَیْرَ هَذَا- فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ.
و فی روایه صحیحه سندا: فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَقُولُ لَکَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص وَضَعَ الزَّکَاهَ عَلَى تِسْعَهِ أَشْیَاءَ وَ عَفَا عَمَّا سِوَى ذَلِکَ وَ تَقُولُ عِنْدَنَا أَرُزٌّ وَ عِنْدَنَا ذُرَهٌ وَ قَدْ کَانَتِ الذُّرَهُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ص.
[۳] . الکافی (ط – الإسلامیه)، ج۳، ص: ۵۱۱
[۴]. الکافی , جلد۳ , صفحه۵۲۹
[۵] . الکافی , جلد۳ , صفحه۵۲۹
[۶] تهذیب الأحکام , جلد۴ , صفحه۶۷ .
[۷] . تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۳۷۲ الکافی، ج۳، ص۴۹۹/ وسایل الشیعه، ج۹، ص۴۷