استاد حمید درایتی-جلسه۸۳:شرکت(۱۳۹۸/۱۱/۲۱)

انواع مجازات های شخصیت های حقوقی

اصل شخصیت حقوقی و مسئولیت مدنی و کیفری را مطرح کردیم اما حال می خواهیم ببنیم قانون برای شخص حقوقی چه مسئولیت کیفری تعیین کرده است؟ آیا نوع مجازات هم تعیین شده است؟

ماده۲۰ قانون مجازات اسلامی

در صورتی که شخص حقوقی بر اساس ماده۱۴۳ این قانون مسئول شناخته شود با توجه به شدت جرم ارتکابی و نتایج زیان بار آن به یک یا دو مورد از موارد زیر محکوم می شود. این امر مانع از مجازات شخص حقیقی نیست.

الف) انحلال شخص حقوقی

ب) مصادره کل اموال

پ) ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی یا اجتماعی به طور دائم یا حداکثر برای مدت ۵ سال

ت) ممنوعیت از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه به طور دائم یا حداکثر برای مدت ۵ سال

ف) ممنوعیت از اصدار برخی اسناد تجاری حداکثر برای مدت ۵ سال

ج) جزای نقدی

چ) انتشار حکم محکومیت به وسیله رسانه ها

تبصره ماده۲۰ را هم قبلا بررسی کردیم:

“مجازات موضوعِ این ماده در مورد اشخاص حقوقی دولتی و یا عمومی غیر دولتی (مثل شهرداری که بودجه را از دولت نمی گیرند و خود گردان هستند) در مواردی که اعمال حاکمیت می کنند اعمال نمی شود.”

در مورد کمیت جزای نقدی، در دو قانون دو مطلب مختلف آمده است:

ماده۲۰ قانون جرائم رایانه‌ای:

“اشخاص حقوقی موضوع ماده فوق، با توجه به شرایط و اوضاع و احوال جرم ارتکابی، میزان درآمد و نتایج حاصله از ارتکاب جرم، علاوه بر سه تا شش برابر حداکثر جزای نقدی جرم ارتکابی به ترتیب ذیل محکوم خواهند شد: …”

در قانون مجازات هم در برخی موارد برای شخص حقوقی، چند برابر شخص حقیقی، قرار داده شده است.

پس کمیت جزای نقدی در شخص حقوقی گاهی چند برابر شخص حقیقی است که فعلا به این مطالب کاری نداریم و اصل مجازات را می پرداختیم.

مباحث دیگری هم وجود دارد که فعلا مد نظر ما نیست مثل:

ضمانت اجرای پرداخت شخص حقوقی به پیست؟ مثلا شخصی حقیقی اگر پرداخت نکند، حبس می شود. حال شخص حقوقی اگر پرداخت نکرد چه می شود؟

یا این که دادگاه صالح برای رسیدگی به اتهامات شخص حقوقی کدام دادگاه است که این در آیین دادرسی بررسی می شود.

یا این که نحوه تفهیم اتهام به شخص حقوقی به چه صورت است؟

بحث ما در قانون مجازات داخلی خودمان بود. اما مثلا در فرانسه مسئولیت اول با شخص حقیقی است و مسئولیت شخص حقوقی به تبع است و اگر به هر دلیلی شخص حقیقی مجازات نشود، شخص حقوقی هم مجازات نمی‌شود.

نتیجه این که مسئولیت کیفری مستقل برای شخص حقوقی مورد پذیرش قانون ماست و انواعی هم برای آن بیان شده است.

اقسام شخص حقوقی

بین شخص حقوقی و شخصیت حقوقی تفاوتی وجود دارد؟ ابتدائا به شخص حقوقی و اقسام آن می‌پردازیم و سپس شخصیت حقوقی و تفاوت آن به شخص حقیقی را بررسی می‌کنیم.

حقوق برای اشخاص وضع شده است به عبارتی، تابع حقوق اشخاص هستند.

شخص در قانون عبارت است از هر موجودی که صلاحیت برای دارا شدن حق و انجام تکلیف را داشته باشد.

اشخاص در قانون تقسیم به اشخاص حقیقی و حقوقی شده است.

به اشخاص حقیقی، اشخاص طبیعی هم گفته می شود و مقصود انسان‌ها هستند.

اشخاص حقوقی، اجتماع عده ای از افراد انسان یا تمرکز اموال به منظور انجام مقاصد خاص اعم از انتفاعی و غیر انتفاعی است. مانند شهرداری ها، بنگاه ها، شرکت ها، انجمن ها، سازمان ها و… .

انجمن جمعی از افراد است و شخص حقوقی به معنای وحدت اعتباری که قانون فرض و اعتبار کرده است.

قانون با یک نفر، مجوز تاسیس شخص حقوقی نمی دهد بلکه باید هیئت موسسه داشته باشد البته اگر همه این ها مثلا در سانحه ای از بین بروند، شرکت منحل نمی شود.

در عرف هم داریم مثل هیئت و… هم اجتماع انسان‌ها است.

اما گاهی تمرکز اموال شخص حقوقی می شود یعنی قانون برای اجتماع اموال، وحدتی را اعتبار می کند که آن شخص حقوقی می شود.

ماده۵۸۸ قانون تجارت

شخص حقوقی می تواند دارای کلیه حقوق و تکالیفی شود که قانون برای افراد قایل است. مگر حقوق و وظایفی که بالطبیعه فقط انسان ممکن است دارای آن باشد. مانند حقوق و وظایف ابوت و امثال ذلک.

این ماده تمام حقوق و تکالیف شخص حقیقی را به شخص حقوقی می دهد.

بحث هایی وجود دارد که مثلا حضانت آیا مثل ابوت است؟ مثلا وظایف زوجیت معلوم است که مربوط به شخص حقوقی نیست ولی حضانت شاید مورد تردید واقع شود.

پس تا این جا تعریف شخص حقوقی و حقیقی بررسی شد.

بر اساس قوانین ما شخص حقوقی سه قسم کلی دارد:

قسم۱: اشخاص حقوقی دولتی

این قسم عبارت است از وزارت خانه‌ها و شرکت‌های دولتی (مثل بانک‌های دولتی و بیمه‌های دولتی) و موسسات دولتی.

البته بانک ملی، سپه، کاملا دولتی است ولی بانک صادرات و… بخشی از آن‌ها خصوصی است که در أفواه گاهی به آن خصولتی می‌گویند.

قسم۲: اشخاص حقوقی عمومی

شهرداری‌ها، هلال احمر، بنیاد مستضعفان، سازمان تامین اجتماعی، کمیته ملی المپیک، سازمان تبلیغات.

وزارت خانه ها بودجه و درآمدشان کاملا دولتی هستند ولی شهرداری در هزینه‌ها، خودگردان هستند. البته بخشی از بودجه را از دولت می گیرند ولی چون خدمات عمومی دارند به آن عمومی می گویند.

قسم۳: اشخاص حقوقی خصوصی

این قسم عبارت از شرکت های تعاونی، شرکت های تجاری و موسسات غیر تجاری(مثل موسسات فرهنگی و…) است.

تفاوت شخص حقوقی و شخصیت حقوقی

این مطالب و اقسامی که ذکر شد، در شخص حقوقی بود اما شخصیت حقوقی چیست؟

در شخص حقیقی می گوییم اهلیت دارد و در شخص حقوقی می گوییم شخصیت حقوقی دارد. هر شخص حقوقی باید شخصیت حقوقی داشته باشد. اجتماع افراد، شخص حقوقی می شود و این شخص حقوقی اگر صلاحیت و… داشت از منظر قانون، این می شود شخصیت حقوقی.

پس شخص حقوقی، اجتماع افراد یا تمرکز اموال است ولی شخصیت حقوقی به معنای اهلیت و صلاحیت شخص حقوقی است.

آن افرادی که به سمت این ها کار می کنند، آیا شخص حقیقی هستند یا شخصیت حقوقی هستند یا هیچکدام؟

می گویند مثلا شهردار، شخص حقوقی نیست چون شخص حقوقی خود مجموعه شهرداری است ولی شهردار دارای شخصیت حقوقی هستند یعنی اهلیت تصرف دارند از منظر قانون.

پس شهرداری، شخص حقوقی است و نیز دارای شخصیت حقوقی است و شهردار شخص حقوقی نیست ولی دارای شخصیت حقوقی است یعنی شخصیت حقوقی شهرداری را اجرا و فعلی می کند.

البته این تعبیر دقیق است و الا در افواه، تسامحا شخص و شخصیت به جای هم به کار برده می شود.

ممکن است ارکان شخص حقوقی، بخشی‌شان شخصیت حقوقی به تناسب خودشان داشته باشند مثلا عده‌ای فقط در انعقاد قرارداد اهلیت دارند و بخشی در مطلب دیگری.

شخصیت حقوقی تام و کامل مربوط به شخص حقوقی است ولی ارکان شخص حقوقی شخصیت های نسبی دارند.