استاد حمید درایتی-جلسه۶۹:مضاربه/ شرایط مضاربه/ دین/ …(۱۳۹۷/۱۰/۲۳)

گفتیم مساله دارای سه صورت است:

صورت۱: مالک دین بر عهده عامل را راس المال قرار دهد.

صورت۲: دین مربوط به ثالث باشد.

صورت۳: مالک راس مال را تعهد خودش قرار دهد نه دین را و نه عین را.

ما گفتیم ضرورتی ندارد که مال خارجی باشد بلکه صرف تعهد هم کافی است به دلیل روایت ابی بصیر لیث مرادی. چه رسد به دین اما صورت اول به جهت شبهه ربا و به ادله خاصه مثل روایت سکونی جایز نیست.

پس عدم جواز در صورت اول به جهت ادله خاصه است و از آن نمی توان تعدی کرد چون تفاوت است که دین به عهده عامل باشد یا نباشد به جهت همان شبهه ربا.

ح۱ب۵ ابواب مضاربه: روایت سکونی

۲۴۰۷۲- ۱- مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع‏ فِی رَجُلٍ لَهُ عَلَى رَجُلٍ مَالٌ فَیَتَقَاضَاهُ‏ وَ لَا یَکُونُ عِنْدَهُ فَیَقُولُ هُوَ عِنْدَکَ مُضَارَبَهً قَالَ لَا یَصْلُحُ حَتَّى تَقْبِضَهُ مِنْه‏.

“حتی تقبضه منه” یعنی باید جنبه عینی پیدا کند تا مضاربه درست باشد و برخی فقهاء از “حتی تقبضه منه” تعدی کردند و گفتند دین هیچگاه نمی تواند مال المضاربه باشد ولی ما معتقدیم که در موارد مدیون بودن عامل، شبهه ربا وجود دارد و در موارد مدیون بودن ثالث چنین توهمی نیست و لذا الغاء خصوصیت نمی توان کرد.

ان قلت

ربا در جایی است که اصل سرمایه محفوظ باشد و سود بر آن اضافه شود ولی این جا عامل ممکن است در معاملاتش ضرر کند که ضرر هم بر دو نفر است و ممکن است سرمایه هم از بین برود پس شبهه ربا ندارد.

قلت

برخی گفتند این جا ربا است چون سرمایه محفوظ است و ما در جواب او می گوییم که سرمایه محفوظ نیست و ممکن است خسارت ببیند اما حالت عادی این است که سرمایه محفوظ است چون عامل معامله می کند تا سود کند و این که ضرر هم بکند نادر است.

بحث۲: آیا می تواند راس المال منفعت باشد؟

صورت۱: عمل با دستگاه

شما دستگاهی مثل وزنه و باسکول و … دارید و با آن چیزی تولید می شود و شما منافع آن دستگاه یا منافع ماشین و یا خانه را به عنوان سرمایه قرار دهید. شما با این دستگاه تولید کن و هر چه سود بردی نصف مال خودت و نصف مال من باشد. یعنی عامل قرار است که تولید کند و سپس بفروشد تا سود محقق شود. ولی دستگاه مال المضاربه نیست.

دستگاه نه تملیک می شود و نه اجاره داده می شود بلکه منافعش مضاربه داده شده است دستگاه را نمی تواند بفروشد بلکه منافع آن که سرمایه است را می تواند بفروشد و منتقل به ملک غیر کند. در واقع شما همان منافع را منتقل کردید و در ازاء آن پول گرفتید. منفعت وزن کشی در باسکول را به او دادید و پول گرفتید.

عموما می گویند مضاربه نیست ولی معنایش این نیست که باطل است چون ممکن است عقد صحیح دیگری باشد مثلا ممکن شرکت باشد.

صورت۲: تملیک کلی منافع دستگاه (اجاره)

خانه را اجاره بده و هر چه اجاره دادی تنصیف می شود. یعنی منافع را تملیک کن و سود آن را تنصیف کن. مثلا اجاره مغازه به برخی اصناف نیاز به آشنایی با آن صنف دارد و لذا من شخصی را می یابم تا او اجاره دهد. پس عامل منفعتی را می فروشد و به ازاء آن پول دریافت می کند.

تفاوت دو صورت

در صورت اول استیفاء منافع بود و این صورت فروش منافع است. در صورت اول با دستگاه کار می کند و منافعش را می فروشد و یا به تدریج منافعش تملیک می شود و پول دریافت می شود و گاهی خود دستگاه را اجاره می دهد که این می شود صورت دوم.

این جعاله نیست چون این جا فرد خاصی مورد نظر است که عامل است و مشخص است ولی در جعاله مشخص نیست. البته در جعاله هم ممکن است که شخص معین باشد.

برخی می گویند که وکالت است ولی در وکالت باید حق الوکاله تعیین شود. آیا حق الوکاله می تواند مبهم باشد؟ برخی می گویند حق الوکاله باید معین باشد و در این صورت مضاربه مثلا عامل اجاره داده ولی مستاجر پول را نداده است و فرار کرده است. پس ممکن است سود نباشد و حق الوکاله ای نباشد.

عموما می گویند این صور هم مضاربه نیستند.

دلیل۱

مضاربه عقدی است که در حوزه تجارت است یعنی خرید و فروش و این جا فروش خدمات است و اجاره مغازه است و کار تولیدی است و تجارت نیست.

شما منافع را فقط می فروشید ولی چیزی را نمی خرید درحالیکه تجارت یعنی قابلیت خرید و فروش را داشته باشد ولو که در مضاربه هم شاید فقط چند بار بفروشد ولی قابلیتش را دارد اما این جا خرید و فروش نیست بلکه فقط فروش است.

بررسی دلیل۱

بررسی بخش کبروی دلیل۱

گفتند که مضاربه فقط برای تجارت است. پس در حوزه غیر تجارت اصلا مضاربه صادق نیست. چون در ادله مضاربه عنوان تجارت مطرح بود.

بررسی بخش صغروی دلیل۱

آیا با منافع می توان تجارت کرد یا خیر؟ آیا نمی شود همین منافع را با کالایی معامله کنیم و سپس با آن کالا خرید و فروش کنیم؟