استاد حمید درایتی – جلسه۹۱: ملحقات مباحث شروط / شرکت تعاونی / کتاب الشرکه (۱۴۰۰/۱۱/۲۷)
ادامه اقوال« المومنون عند شروطهم»:
٧– مرحوم آخوند معتقد است این روایت نبوى صرفا ناظر بر صحت و نفوذ شرط است که یک حکم وضعى مى باشد و لذا شامل هر سه نوع شرط فعل و صفت و نتیجه مى شود. نفوذ شرط فعل بدان معناست که بر ذمه مشروط علیه، حقّى براى شارط ثابت است و بالتبع وجوب تکلیفى (أداء حقّ و دِین) خواهد داشت، همچنان که نفوذ شرط نتیجه به معناى تأثیر آن مى باشد. [۱]
نظر استاد در مسئله:
به نظر مى رسد اولا با توجه به بررسى هاى سندى، آن مضمونى که از حیث سند تمام است عبارت المسلمون عند شروطهم مى باشد.
ثانیا اگرچه اصل در جملات خبریه إخبار است اما این جمله خبریه در مقام انشاء بوده و متضمن یک حکم شرعى از احکام اسلام است (خلافا لما ادعى الإیروانى) و آن عبارتند از لزوم پایبندى و التزام مسلمانان به شروط خود، هرچند که این حکم شرعى تأسیسى نبوده و سابق بر آن سیره عقلائیه بر وفق آن وجود داشته است. قرینه ى إنشائى بودن این جمله خبریه آن است که مسلمان موضوع و عند شروطهم محمول آن واقع شده که این ترکیب ظهور در یک الزام رفتارى (پایبندى مسلمان به شرط) دارد برخلاف آنکه مسلمان محمول جمله واقع مى شد که این ترکیب ظهور در یک واقعیت و حادثه (پیوسته بودن شرط به مسلمان) مى داشت.
ثالثا اصل پایبندى و التصاق به شروط اختصاصى به شرط فعل نداشته و اعم از شرط فعل و صفت و نتیجه مى باشد لکن در مواردى که مفاد شرط، فعل باشد، پایبندى اقتضاء وجوب تکلیفى وفاء به شرط را خواهد داشت همچنان که در موارد شرط نتیجه، پایبندى مقتضى حکم صحّت و نفوذ شرط است. مؤید این معناى جامع آن است که امام علیه السلام علاوه بر شرط فعل، براى صحّت و نفوذ شرط نتیجه نیز به این کلام نبوى تمسک نموده اند مانند :
روایت: محمد بن یعقوب عن محمد بن یحیى عن أحمد بن محمد عن ابن محبوب عن مالک بن عطیه عن سلیمان بن خالد عن أبی عبد الله (علیه السلام) قال: سألته عن رجل کان له أب مملوک وکانت لأبیه امرأه مکاتبه قد أدت بعض ما علیها فقال لها ابن العبد: هل لک ان أعینک فی مکاتبتک حتى تؤدى ما علیک بشرط أن لا یکون لک الخیار على أبی إذا أنت ملکت نفسک؟ قالت: نعم، فأعطاها فی مکاتبتها على أن لا یکون لها الخیار علیه بعد ذلک، قال: لا یکون لها الخیار المسلمون عند شروطهم. [۲]
در این روایت امام علیه السلام ضمن حکم به صحّت شرط عدم حقّ خیار فسخ داشتن زوجه که یک شرط نتیجه است، به روایت نبوى استدلال مى نمایند.
روایت: وباسناده عن القاسم بن (برید) عن محمد بن مسلم عن أبی جعفر (علیه السلام) فی مکاتب شرط علیه ان عجز أن یرد فی الرق، قال: المسلمون عند شروطهم. [۳]
موضوع این روایت اشتراط رجوع رقّیت به صورت شرط نتیجه است و امام علیه السلام با استشهاد به روایت نبوى، آن را صحیح و معتبر دانسته اند.
رابعا در موارد شرط فعل اگرچه بر اساس این روایت، مشروط علیه ملزم به وفاء شرط مى باشد و در عرض آن مفید حقّ مطالبه و اجبار توسط حاکم براى شارط است، لکن نظیر نفقه أقارب موجب اشتغال ذمه مشروط علیه به یک فعل یا دِین نمى شود (خلافا لما ادعى الآخوند).
[۱] حاشیه المکاسب صفحه ٢۴۴
[۲] وسائل الشیعه جلد ٢٣ صفحه ١۵۵ رقم ٢٩٢٩٩
[۳] وسائل الشیعه جلد ٢٣ صفحه ١۴٢ رقم ٢٩٢۶٩