یادداشت: آرایش اقتصادی صحیح در مقابله با کرونا

سخن هیئت: از زمان همه‌گیری ویروس منحوس تاکنون و در شرایط جدید محدودیت‌های کرونایی، آنچه بیش از پیش ضروری به نظر می‌رسد، اتخاذ راهبردها و راهکارهای اقتصادی جهت مدیریت صحیح کرونا در خانواده‌هاست. فارغ از اینکه دولت و نهادهای دیگر، چه نقش و وظایف در التیام‌بخشی مشکلات معیشتی و کاهش فشارهای اقتصادی کنونی دارند، خانواده‌ها در مدیریت این شرایط جدید که به مثابۀ یک تهدید و شوک، اقتصاد خانواده را هدف قرار داده است، وظایف و مسئولیت‌هایی دارند تا بتوانند به بهترین نحو، اقتصاد خانواده خود را در مقابل این تکانه، مقاوم کرده و تاب‌آوری خود را بالا ببرند

هیئت اندیشه‌ورز اقتصاد در مصاحبه با آقای دکتر وحید ارشدی، عضو هیئت علمی گروه اقتصاد اسلامی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، به بررسی راهکارهای اقتصادی مقابله کرونا توسط دولت و مجلس و نیز با تمرکز بر نهاد خانواده پرداخته است که ذیلا مشروح آن به مخاطبان عزیز تقدیم می‌گردد.

عرض سلام و خدا قوت خدمت شما استاد گرامی. از اینکه وقت خود را در اختیار هیئت اندیشه‌ورز اقتصاد قرار دادید تا در مورد راه‌های مقابله با کرونا گفتگو نماییم، از شما متشکریم.

با عرض سلام. بنده هم از این که این فرصت را در اختیار بنده قرار دادید؛ از شما تشکر می‌کنم.

نظر شما در مورد کمک معیشتی دولت مثل پرداخت یارانه به دهک‌های پایین جامعه و یا بیمه بیکاری و یا کمک‌های بلاعوض دیگر مثل بخشودگی سهم بیمه کارفرما و کارگر چیست؟ به نظر شما دولت توانسته و یا می‌تواند رفع‌کننده مشکلات آحاد جامعه باشد؟ چگونه دولت‌ها می‌توانند در کمترین زمان ممکن به بهترین نحو به اقشار آسیب‌پذیر کمک کنند؟

کسب‌وکارهایی که روزانه درآمد داشتند و الآن محروم شدند این‌ها باید یارانه‌های بسیار مناسبی از دولت بگیرند و حداقل معیشت خودشان را تامین کنند؛ کارکنان، کاسبان و هنرمندان و رانندگان و… نیازمند کمک دولت در زمان شیوع گسترده این بیماری هستند؛ کشورهای پیشرفته هم از این نوع مداخله‌گری برای کمک به مردم استفاده می‌کنند؛ نکته‌ای که مورد توجه است این‌که، اگر پول به صورت مستقیم (نقدی) داده شود و بسته معیشتی برای آن تعریف نشود، ممکن است افراد به دلیل بدهی‌های مختلف از قبیل وام‌ها و یا دیگر هزینه‌ها، این پول‌ها را برای تامین نیازهای اساسی مورد استفاده قرار ندهند و باز هم از دولت و جامعه طلبکار باشند؛ پیشنهاد می‌شود که منابع خوبی برای تأمین نیازهای اساسی مردم دیده شود و در این دوران این منابع به مردم تزریق شود؛ البته به شرط این‌که برای کالاهای اساسی یک استانداردسازی صورت بگیرد و این‌که هنگامی که افراد آن کالاهای اساسی را خریداری کرده‌اند، هرچه صرفه‌جویی شد منابع آزاد شود و به پوشش موارد دیگر زندگی مردم برگردد؛ یعنی منابع اضافه با جرح و تعدیل آزاد شود تا افراد برای نیازهای دیگر ضروری خود مورد استفاده قرار دهند، یعنی این جرح و تعدیل صورت بگیرد و بقیه منابع آزاد شود.

[box type=”shadow” align=”aligncenter” class=”” width=””]اگر پول به صورت مستقیم (نقدی) داده شود و بسته معیشتی برای آن تعریف نشود، ممکن است افراد به دلیل بدهی‌های مختلف از قبیل وام‌ها و یا دیگر هزینه‌ها، این پول‌ها را برای تامین نیازهای اساسی مورد استفاده قرار ندهند و باز هم از دولت و جامعه طلبکار باشند[/box] 

در مورد آسیب های وارد شده به بخش صنایع، کشاورزی که امکان صادرات مثل قبل نیست، بخش حمل‌و‌نقل، بخش گردشگری و توریسم و صنایع دستی، رستوران‌ها و هتل‌داری، مراکز تفریحی و سینمایی و باشگاه‌های ورزشی و بخش های خدماتی دیگر  که به دلیل عدم تجمع تعطیل شده است، ؛ چه راهکارهایی به نظر می آید که بتوان از حیث اقتصادی برای این بخش‌ها راه گشا باشد؟

در بخش‌های حمل‌ونقل و امثالهم اگر محدودیت وضع نمی‌کردیم؛ منافع اجتماعی بیشتری به خطر می‌افتاد؛ البته با همکاری اصناف و سیاست‌گذاری‌های دولت باید یکسری منابع به بخش‌های مختلف تزریق شود و این یا به صورت بلاعوض باشد و یا به صورت وام‌های اقساطی بلندمدت و یا این‌که مالیات‌ها را معاف کنند؛ این کمک‌ها می­بایست با خلاقیت و ابتکار صورت بگیرد و نباید به صورت یکنواخت برای بخش‌های مختلف تجویز شود. به‌عنوان مثال ما درطول روند شکل‌گیری فعالیت‌های اقتصادی و با پیشرفت تکنولوژی همیشه یکسری مشاغل داشتیم که حذف و یکسری مشاغل بسته به شرایط زمان جایگزین آن مشاغل می‌شدند و این نیاز به خلاقیت ابتکار و پویایی‌های فضای کسب‌وکار دارد و هرچه تکنولوژی پیشرفته‌تر باشد، خب شکل و شمایل، تغییر جدی پیدا می­کنند. فضای مجازی جبران بخشی از هزینه‌های بخش مولد را انجام می‌دهد و خیلی از کارها را می‌توان از همین فضای مجازی پیش برد و این البته نیاز به کارآفرینی، خلاقیت و ابتکار دارد و این‌که مردم منابع را از کجا تامین می‌کنند.

به نظر شما برای گذار از شرایط فعلی کرونا و تورم، مجلس چه اقدامات کوتاه‌مدت و میان‌مدتی می‌تواند انجام دهد؟

مسئله پیچیده شده است. ضمن اینکه باید دولت و مجلس مداخله نموده و اقدام به افزایش توان مردم برای خرید کالاهای اساسی کند؛ اما با توجه به تورم موجود و افزایش روزافزون قیمت‌ها طرح‌های معیشتی مجلس و دولت بی‌اثر می‌شود. ضمن اینکه باید دید که این منابع از کجا تأمین می‌شود و این‌طور نباشد که خود تأمین این منابع سبب ایجاد تورم شود. ما الآن دولت بزرگ با مدیریت ناکارآمد داریم که دارایی و املاک و امثالهم زیاد دارد؛ دولت می‌تواند سهام برخی از شرکت‌های دولتی را بین مردم عرضه کند و از طریق درآمدی که کسب می‌کند به اقشار مستضعف و آسیب دیده از کرونا تزریق کند و یا دولت می‌تواند با عرضه دارایی به قیمت عادلانه که منافع ملی پایمال نشود بخشی از هزینه‌های خود را تأمین کند که در لایحه بودجه هم وجود دارد و از طریق بازار سرمایه و مالیات‌های حاصل از آن، بخشی از منابع را به دست آورد و بازتوزیع کند.

[box type=”shadow” align=”aligncenter” class=”” width=””]باید دولت و مجلس مداخله نموده و اقدام به افزایش توان مردم برای خرید کالاهای اساسی کند؛ اما با توجه به تورم موجود و افزایش روزافزون قیمت‌ها طرح‌های معیشتی مجلس و دولت بی‌اثر می‌شود.[/box]

البته خود کرونا فرصت‌های خوبی را هم ایجاد کرده است؛ فضای مجازی الان با تکنولوژی روز دنیا همراه است؛ ما با سرمایه‌های انسانی متفکر و خلاقی روبه‌رو هستیم که باید از این فرصت‌ها و از این فضای مجازی استفاده مناسب کنیم و البته نباید کاری بکنیم که بخش‌های سنتی هم در جامعه آسیب ببیند. بالاخره در این شرایط همه مردم تحت تاثیر قرار گرفته‌اند، بعضی مشاغل سودهای کلان به دست می‌آورند که باید در فرایند باز توزیع منابع، باید راه‌هایی که این منابع به جامعه تزریق شود را اندیشید تا مشکلات جامعه مرتفع شود. در هر صورت در شرایط امروز باید با آموزش به مشاغل یا به تکنولوژی‌های پیشرفته ملحق بشویم و یا به‌صورت موقت و مدت‌دار منابعی را تزریق کنیم که افراد آسیب‌دیده را توانمند کنیم یا از مالیات‌های آن‌ها، یا از فشارهای متفرقه آن‌ها کم کنیم که قدرت فعالیت‌های اقتصادی پیدا کنند و کمتر تحت تأثیر قرار بگیرند.

 

در حوزه مدیریت اقتصادی خانواده در شرایط کرونایی چه راهکارهایی به نظر شما مؤثر است؟

در شرایط نامطلوب اقتصادی هزینه‌های تحمیل شده به خانواده ها بسیار زیاد است و از طرف دیگر اقتصاد سیاسی ایران نشان می‌دهد که عده‌ای برای فشار آوردن به مردم و رساندن آنها به پای میز مذاکره و تسلیم، فشار قابل توجهی می آورند. در این شرایط با محدودیت منابع، نیازهای اساسی پرهزینه خانواده‌ها باید مدیریت شود و یا با هم‌افزایی درونی و برون  نهادی، بخشی از نیازهای اساسی مردم تأمین شود.

اما خانواده‌ها باید تلاش کنند هزینه مضاعفی را از طریق بی‌مبالاتی خود، به خود تحمیل نکنند. به عنوان نمونه برای مدیریت اقتصادی خانواده در شرایط کرونایی موجود، رعایت اصول بهداشتی و عدم تحمیل هزینه های سنگین درمان، می تواند از تحمیل هزینه ها جلوگیری کند، ضمن اینکه با شرایط اقتصادی فعلی، خرید کالاهای لوکس هیچ ضرورتی نداشته و اگر خود مردم به تامین نیازهای ضروری و حداقل‌های بهداشت و درمان، بپردازند خب بسیاری از منابع به سمت نیازمندان هدایت می‌شود. عرضه محصولاتی که نیاز ندارند و دیگران به آنها نیازمند هستند نیز می‌تواند برکتی را به زندگی آنها بیفزاید. با مدیریت تقاضای خود برای کالاهای کمیاب ضروری، راه را برای جلوگیری بیش از حد قیمت‌ها ببندند. با مقایسه خود با اقشار پایین‌تر از وضعیت خود، قدر زندگی خود را بدانند. از بی اعتماد کردن جامعه که باعث افزایش هزینه‌ها بر خود و دیگران می‌شود هم، جلوگیری کنند. جلوگیری از فروپاشی سرمایه اجتماعی و تقویت اعتماد بین مردم هم از اقداماتی است که باید به دنبال آن بود.

از اینکه باصبر و حوصله، سؤالات ما را پاسخ دادید از شما متشکریم. ان‌شاءالله خداوند بر توفیقات شما بیفزاید.